Start werkzaamheden Velsertunnel. FOTO XTNT

Werkzaamheden als breekijzer voor gedragsverandering

Mensen veranderen hun mobiliteitsgedrag niet zomaar. Maar wegwerkzaamheden kunnen een aanleiding zijn om anders te reizen, stellen Gerard Tertoolen en Kai Feldkamp, adviseurs bij verkeersadviesbureau XTNT. Ze doen vier aanbevelingen om ervoor te zorgen dat die gedragsverandering ook blijvend is. Een van de adviezen aan wegbeheerders: neem de bezwaren van automobilisten om het anders te doen weg.

We sluiten vaak zonder nadenken achteraan in de file. Terwijl er voor velen wel degelijk alternatieven zijn: op een andere tijd vertrekken, vaker thuiswerken, een ander vervoersmiddel kiezen of een andere route nemen. “Mensen zijn als het gaat over mobiliteit niet zo goed in verandering”, zegt Tertoolen van XTNT. “In de supermarkt bijvoorbeeld schakelen we zonder problemen: zijn de ingrediënten voor het gerecht dat we in ons hoofd hebben niet voorhanden, dan kiezen we moeiteloos een ander gerecht. Maar als een weg niet of nauwelijks beschikbaar is door werkzaamheden, lopen mensen letterlijk en figuurlijk vast in hun gewoontes. Het gevolg: megafiles.”

Voor verandering is in eerste instantie een ‘sense of urgency’ nodig. Iets dat ons wakker schudt. “Langdurige wegwerkzaamheden kunnen een goede aanleiding kunnen zijn om het eens anders te doen”, zegt Feldkamp. “Ze halen ons uit onze winterslaap”, vult Tertoolen aan.

Niet rationeel

De ‘truc’ is wel om ervoor te zorgen dat die verandering tenminste voor een deel van de doelgroep blijvend is, benadrukken ze. Dat er iets verandert in hun perceptie, zodat ze vaker switchen van vervoersmiddel.
Om te weten hoe je mensen kunt ‘verleiden’, moet je iets weten over de werking van het brein, zegt Tertoolen, verkeerspsycholoog van huis uit. Want dan wordt duidelijk dat mensen geen rationele wezens zijn die alleen met rationele boodschappen gestuurd kunnen worden.

“Het brein bestaat uit drie segmenten. Het meest primitieve deel zit het meest weggestopt. Dat noemen we het reptielenbrein. Daaromheen zit een complexer deel: het zoogdierenbrein. En de buitenste schil is de neocortex: dat is ons rationele gedeelte. Dat is dus maar een klein stukje van het gehele brein.”

als je je door de overheid gepusht voelt met het ov te gaan, dan versterkt dat uiteindelijk alleen maar je band met de auto

Het reptielenbrein komt in actie als er een bedreiging ontstaat. Dat hoeft niet gelijk een grote leeuw tegenover je te zijn, het kan ook een bedreiging van je vrijheid zijn. Een bedreiging van het idee dat je niet meer kunt doen wat je altijd al deed. Je komt dan in opstand tegen de bedreiging, of je ontkent het of negeert het. Om een voorbeeld te geven: als je je door de overheid gepusht voelt met het ov te gaan, dan versterkt dat uiteindelijk alleen maar je band met de auto.

Kuddegedrag

Het zoogdierenbrein reageert sterk op emoties en is vatbaar voor conditionering: je gaat herhalen wat voordeel oplevert en gaat uit de weg wat nadeel geeft. Het zoogdierenbrein is ook gevoelig voor kuddegedrag: het is sterk gericht op wat andere mensen doen. Tot slot is er het rationele brein. Daar gaat het over rationele argumenten en het koppelen van oorzaak aan gevolg. Hier zie je langetermijndenken en het inschatten van risico’s.

“Een effectieve aanpak heeft alleen kans van slagen, als je op alle drie de delen inzet”, zegt Tertoolen. Hij geeft een voorbeeld. “Wil je fietsen stimuleren, dan moet je niet communiceren: vanaf morgen moet je fietsen. Dan komt het reptielenbrein in opstand en komt een verandering niet tot stand. Je moet het geleidelijk opbouwen. Het zoogdierenbrein spreek je aan als je fietsen makkelijk en leuk maakt. Wijs je op de voordelen voor je gezondheid en het milieu, dan doe je een beroep op het rationele brein.”

Met dit in het achterhoofd doen Tertoolen en Feldkamp vier aanbevelingen die ervoor zorgen dat reizigers voorafgaand en zeker ook na langdurige wegwerkzaamheden hun reisgedrag veranderen.

Storytelling

‘Weet met wie je te maken hebt’ is de eerste. Supermarkten weten precies hoe ze hun klanten moeten verleiden, vertelt Tertoolen. Supermarkten kénnen hun klanten ook heel goed, zegt hij, wijzend op de bonuskaart. Maar wegbeheerders doen hier volgens hem nog veel te weinig mee. Je moet weten wie je raakt met wegwerkzaamheden, vult Feldkamp aan. Hoe vaak rijden ze daar? Waar gaan ze heen? Waar komen ze vandaan? Wat is hun opleiding? Waar zijn ze gevoelig voor? Op die vragen moet je volgens hem een goed antwoord hebben. En ook belangrijk: je moet je doelgroep aan je binden.

Dat had het effect dat mensen zich medeverantwoordelijk gingen voelen

Rijkswaterstaat bracht deze inzichten in de praktijk tijdens de renovatie van de Velsertunnel. “We hebben heel actief via social media gecommuniceerd over de werkzaamheden”, vertelt Feldkamp. “Dat ging twee kanten uit. We lieten zien wat er allemaal gebeurde. Een soort storytelling. Dat had het effect dat mensen zich medeverantwoordelijk gingen voelen. Tegelijk gingen we actief aan de slag met opmerkingen van weggebruikers.”

Weerstanden van weggebruikers om te veranderen wegnemen, is hun tweede aanbeveling. Daarvoor is het belangrijk om te weten waar de weerstanden zitten, zeggen ze. En om weerstanden niet tegen te spreken, maar ze te erkennen en alternatieven te bieden. Tertoolen geeft een voorbeeld. “Als iemand wil fietsen maar opziet tegen nat worden, moet je niet gaan zeggen dat het bijna nooit regent, want de ervaring van iemand kan anders zijn. Beter is om te zeggen: Probeer het eens lekker op een mooie dag.”

Financiële infuus

De derde aanbeveling is dat je mensen intrinsiek moet motiveren. “Wat vaak gebeurt is reisgedrag van mensen proberen te veranderen met geld of cadeautjes”, zegt Tertoolen. “Bijvoorbeeld: hoe meer kilometer je fietst, hoe meer geld je krijgt. Maar het probleem is: geld is voor de meeste mensen een extrinsieke beloning. Het is mooi meegenomen, maar geen drijfveer. Mensen moeten uit zichzelf ontdekken hoe het is om twee dagen in de week thuis te werken of de fiets te pakken. Ze moeten zelf de voordelen proeven en denken: had ik dit maar eerder ontdekt. Als mensen niet intrinsiek gemotiveerd raken, haken ze af op het moment dat de beloning stopt. Materiële beloning kan heel even helpen aan het begin, maar je kunt mensen niet eeuwig aan het financiële infuus houden. Daarom moet je vanaf het begin vooral het zoogdierenbrein aanspreken: zorg dat het leuk en makkelijk is!”

Maar het mooie was: ook toen de werkzaamheden voorbij waren, bleven mensen de pont pakken

Feldkamp wijst opnieuw op de werkzaamheden aan de Velsertunnel. Ze stimuleerden mensen om in plaats van de auto de pont te pakken, vertelt hij. Hier stond aan het begin 10 tot 15 cent vergoeding per kilometer tegenover. “Maar het mooie was: ook toen de werkzaamheden voorbij waren, bleven mensen de pont pakken”, zegt Feldkamp. Het is overigens niet het hele verhaal, want de pont is onder de aandacht gebracht in speciale campagnes. Ook zijn de voordelen benadrukt: onder meer dat de pont iemands reistijd flink verkortte. En tenslotte is het bezwaar van veel mensen dat ze vaak lang moeten wachten op de boot weggenomen: de boot is vaker gaan varen.

Inslaande vonk

De vierde aanbeveling is dat mensen zich gesteund moeten voelen door hun omgeving. “Als mensen geen steun of waardering in hun omgeving ervaren, dan is iedere poging om te veranderen, gedoemd te mislukken”, verklaart Tertoolen. “Mensen vinden het heel belangrijk hoe anderen over hen denken.”

Werkgevers hebben hier volgens hem een grote rol in. Zij kunnen fietsen in een keer op een positieve manier bij een grote groep mensen onder de aandacht brengen. Wat scheelt, zegt hij: er is überhaupt de laatste tijd veel positieve aandacht voor klimaat en gezondheid. “Ik heb een aantal van dit soort gedragsveranderingsprogramma’s gedaan binnen bedrijven”, zegt Tertoolen. “Als de vonk eenmaal inslaat, wordt het heel snel een uitslaande brand: mensen willen blijven fietsen en stimuleren elkaar om het ook te blijven doen.”

Lees ook: Verkeershinder bij werkzaamheden kan flink worden verminderd

Auteur: Jan Pieter Rottier

2 reacties op “Werkzaamheden als breekijzer voor gedragsverandering”

Marina de Groene|24.01.19|15:27

Bij ons werd een rotonde aangelegd vlak voor de draaibrug over het kanaal. Er was een omleiding ingesteld, maar de Vlamingen dachten dat ze via een andere route toch wel op die brug konden komen. Dus niet, hoe dikwijls we in ons dorp de mensen moesten uitleggen dat ze dan in Zelzate, net over de grens de brug moesten nemen en dan aan de andere kant verder rijden. Dat was schijnbaar zo moeilijk te begrijpen. En tegenwoordig heb je de navigatie en die negeren is net zo moeilijk schijnt. Schapen!!

Mark Hunting|24.01.19|12:04

Ja, de pont in Velsen is vaker gaan varen. Maar binnenkort stopt dit weer omdat Rijkswaterstaat weigert dit nog langer te betalen. En dan staan fietsers met een beetje pech 20 minuten te wachten. De perfecte manier om de positieve gedragsverandering de nek om te draaien.

Het gaat overigens om een paar ton per jaar. Een schijntje vergeleken bij de kosten van de Velser- en Wijkertunnel.

Reageer ook

Nog maximaal tekens

Log in via een van de volgende social media partners om je reactie achter te laten.

Werkzaamheden als breekijzer voor gedragsverandering - VerkeersNet
Start werkzaamheden Velsertunnel. FOTO XTNT

Werkzaamheden als breekijzer voor gedragsverandering

Mensen veranderen hun mobiliteitsgedrag niet zomaar. Maar wegwerkzaamheden kunnen een aanleiding zijn om anders te reizen, stellen Gerard Tertoolen en Kai Feldkamp, adviseurs bij verkeersadviesbureau XTNT. Ze doen vier aanbevelingen om ervoor te zorgen dat die gedragsverandering ook blijvend is. Een van de adviezen aan wegbeheerders: neem de bezwaren van automobilisten om het anders te doen weg.

We sluiten vaak zonder nadenken achteraan in de file. Terwijl er voor velen wel degelijk alternatieven zijn: op een andere tijd vertrekken, vaker thuiswerken, een ander vervoersmiddel kiezen of een andere route nemen. “Mensen zijn als het gaat over mobiliteit niet zo goed in verandering”, zegt Tertoolen van XTNT. “In de supermarkt bijvoorbeeld schakelen we zonder problemen: zijn de ingrediënten voor het gerecht dat we in ons hoofd hebben niet voorhanden, dan kiezen we moeiteloos een ander gerecht. Maar als een weg niet of nauwelijks beschikbaar is door werkzaamheden, lopen mensen letterlijk en figuurlijk vast in hun gewoontes. Het gevolg: megafiles.”

Voor verandering is in eerste instantie een ‘sense of urgency’ nodig. Iets dat ons wakker schudt. “Langdurige wegwerkzaamheden kunnen een goede aanleiding kunnen zijn om het eens anders te doen”, zegt Feldkamp. “Ze halen ons uit onze winterslaap”, vult Tertoolen aan.

Niet rationeel

De ‘truc’ is wel om ervoor te zorgen dat die verandering tenminste voor een deel van de doelgroep blijvend is, benadrukken ze. Dat er iets verandert in hun perceptie, zodat ze vaker switchen van vervoersmiddel.
Om te weten hoe je mensen kunt ‘verleiden’, moet je iets weten over de werking van het brein, zegt Tertoolen, verkeerspsycholoog van huis uit. Want dan wordt duidelijk dat mensen geen rationele wezens zijn die alleen met rationele boodschappen gestuurd kunnen worden.

“Het brein bestaat uit drie segmenten. Het meest primitieve deel zit het meest weggestopt. Dat noemen we het reptielenbrein. Daaromheen zit een complexer deel: het zoogdierenbrein. En de buitenste schil is de neocortex: dat is ons rationele gedeelte. Dat is dus maar een klein stukje van het gehele brein.”

als je je door de overheid gepusht voelt met het ov te gaan, dan versterkt dat uiteindelijk alleen maar je band met de auto

Het reptielenbrein komt in actie als er een bedreiging ontstaat. Dat hoeft niet gelijk een grote leeuw tegenover je te zijn, het kan ook een bedreiging van je vrijheid zijn. Een bedreiging van het idee dat je niet meer kunt doen wat je altijd al deed. Je komt dan in opstand tegen de bedreiging, of je ontkent het of negeert het. Om een voorbeeld te geven: als je je door de overheid gepusht voelt met het ov te gaan, dan versterkt dat uiteindelijk alleen maar je band met de auto.

Kuddegedrag

Het zoogdierenbrein reageert sterk op emoties en is vatbaar voor conditionering: je gaat herhalen wat voordeel oplevert en gaat uit de weg wat nadeel geeft. Het zoogdierenbrein is ook gevoelig voor kuddegedrag: het is sterk gericht op wat andere mensen doen. Tot slot is er het rationele brein. Daar gaat het over rationele argumenten en het koppelen van oorzaak aan gevolg. Hier zie je langetermijndenken en het inschatten van risico’s.

“Een effectieve aanpak heeft alleen kans van slagen, als je op alle drie de delen inzet”, zegt Tertoolen. Hij geeft een voorbeeld. “Wil je fietsen stimuleren, dan moet je niet communiceren: vanaf morgen moet je fietsen. Dan komt het reptielenbrein in opstand en komt een verandering niet tot stand. Je moet het geleidelijk opbouwen. Het zoogdierenbrein spreek je aan als je fietsen makkelijk en leuk maakt. Wijs je op de voordelen voor je gezondheid en het milieu, dan doe je een beroep op het rationele brein.”

Met dit in het achterhoofd doen Tertoolen en Feldkamp vier aanbevelingen die ervoor zorgen dat reizigers voorafgaand en zeker ook na langdurige wegwerkzaamheden hun reisgedrag veranderen.

Storytelling

‘Weet met wie je te maken hebt’ is de eerste. Supermarkten weten precies hoe ze hun klanten moeten verleiden, vertelt Tertoolen. Supermarkten kénnen hun klanten ook heel goed, zegt hij, wijzend op de bonuskaart. Maar wegbeheerders doen hier volgens hem nog veel te weinig mee. Je moet weten wie je raakt met wegwerkzaamheden, vult Feldkamp aan. Hoe vaak rijden ze daar? Waar gaan ze heen? Waar komen ze vandaan? Wat is hun opleiding? Waar zijn ze gevoelig voor? Op die vragen moet je volgens hem een goed antwoord hebben. En ook belangrijk: je moet je doelgroep aan je binden.

Dat had het effect dat mensen zich medeverantwoordelijk gingen voelen

Rijkswaterstaat bracht deze inzichten in de praktijk tijdens de renovatie van de Velsertunnel. “We hebben heel actief via social media gecommuniceerd over de werkzaamheden”, vertelt Feldkamp. “Dat ging twee kanten uit. We lieten zien wat er allemaal gebeurde. Een soort storytelling. Dat had het effect dat mensen zich medeverantwoordelijk gingen voelen. Tegelijk gingen we actief aan de slag met opmerkingen van weggebruikers.”

Weerstanden van weggebruikers om te veranderen wegnemen, is hun tweede aanbeveling. Daarvoor is het belangrijk om te weten waar de weerstanden zitten, zeggen ze. En om weerstanden niet tegen te spreken, maar ze te erkennen en alternatieven te bieden. Tertoolen geeft een voorbeeld. “Als iemand wil fietsen maar opziet tegen nat worden, moet je niet gaan zeggen dat het bijna nooit regent, want de ervaring van iemand kan anders zijn. Beter is om te zeggen: Probeer het eens lekker op een mooie dag.”

Financiële infuus

De derde aanbeveling is dat je mensen intrinsiek moet motiveren. “Wat vaak gebeurt is reisgedrag van mensen proberen te veranderen met geld of cadeautjes”, zegt Tertoolen. “Bijvoorbeeld: hoe meer kilometer je fietst, hoe meer geld je krijgt. Maar het probleem is: geld is voor de meeste mensen een extrinsieke beloning. Het is mooi meegenomen, maar geen drijfveer. Mensen moeten uit zichzelf ontdekken hoe het is om twee dagen in de week thuis te werken of de fiets te pakken. Ze moeten zelf de voordelen proeven en denken: had ik dit maar eerder ontdekt. Als mensen niet intrinsiek gemotiveerd raken, haken ze af op het moment dat de beloning stopt. Materiële beloning kan heel even helpen aan het begin, maar je kunt mensen niet eeuwig aan het financiële infuus houden. Daarom moet je vanaf het begin vooral het zoogdierenbrein aanspreken: zorg dat het leuk en makkelijk is!”

Maar het mooie was: ook toen de werkzaamheden voorbij waren, bleven mensen de pont pakken

Feldkamp wijst opnieuw op de werkzaamheden aan de Velsertunnel. Ze stimuleerden mensen om in plaats van de auto de pont te pakken, vertelt hij. Hier stond aan het begin 10 tot 15 cent vergoeding per kilometer tegenover. “Maar het mooie was: ook toen de werkzaamheden voorbij waren, bleven mensen de pont pakken”, zegt Feldkamp. Het is overigens niet het hele verhaal, want de pont is onder de aandacht gebracht in speciale campagnes. Ook zijn de voordelen benadrukt: onder meer dat de pont iemands reistijd flink verkortte. En tenslotte is het bezwaar van veel mensen dat ze vaak lang moeten wachten op de boot weggenomen: de boot is vaker gaan varen.

Inslaande vonk

De vierde aanbeveling is dat mensen zich gesteund moeten voelen door hun omgeving. “Als mensen geen steun of waardering in hun omgeving ervaren, dan is iedere poging om te veranderen, gedoemd te mislukken”, verklaart Tertoolen. “Mensen vinden het heel belangrijk hoe anderen over hen denken.”

Werkgevers hebben hier volgens hem een grote rol in. Zij kunnen fietsen in een keer op een positieve manier bij een grote groep mensen onder de aandacht brengen. Wat scheelt, zegt hij: er is überhaupt de laatste tijd veel positieve aandacht voor klimaat en gezondheid. “Ik heb een aantal van dit soort gedragsveranderingsprogramma’s gedaan binnen bedrijven”, zegt Tertoolen. “Als de vonk eenmaal inslaat, wordt het heel snel een uitslaande brand: mensen willen blijven fietsen en stimuleren elkaar om het ook te blijven doen.”

Lees ook: Verkeershinder bij werkzaamheden kan flink worden verminderd

Auteur: Jan Pieter Rottier

2 reacties op “Werkzaamheden als breekijzer voor gedragsverandering”

Marina de Groene|24.01.19|15:27

Bij ons werd een rotonde aangelegd vlak voor de draaibrug over het kanaal. Er was een omleiding ingesteld, maar de Vlamingen dachten dat ze via een andere route toch wel op die brug konden komen. Dus niet, hoe dikwijls we in ons dorp de mensen moesten uitleggen dat ze dan in Zelzate, net over de grens de brug moesten nemen en dan aan de andere kant verder rijden. Dat was schijnbaar zo moeilijk te begrijpen. En tegenwoordig heb je de navigatie en die negeren is net zo moeilijk schijnt. Schapen!!

Mark Hunting|24.01.19|12:04

Ja, de pont in Velsen is vaker gaan varen. Maar binnenkort stopt dit weer omdat Rijkswaterstaat weigert dit nog langer te betalen. En dan staan fietsers met een beetje pech 20 minuten te wachten. De perfecte manier om de positieve gedragsverandering de nek om te draaien.

Het gaat overigens om een paar ton per jaar. Een schijntje vergeleken bij de kosten van de Velser- en Wijkertunnel.

Reageer ook

Nog maximaal tekens

Log in via een van de volgende social media partners om je reactie achter te laten.